اوتیسم و اختلال پردازش حسی

مرکز اوتیسم تهران در حیطه درمان کودکان اوتیسم به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. اختلال پردازش حسی در کودکان اوتیسم با علائمی نظیر بیش حسی بینایی، حساسیت به نور و مشکلات حس لمس نمایان می شود. مرکز توانبخشی اوتیسم در حیطه درمان مشکلات حسی کودکان اوتیسم و رژیم حسی کودکان اوتیسم در منزل فعالیت می نماید. بخش تعدیل حسی، سنسوری روم، اتاق تاریک بینایی، اتاق تقویت مهارت های شنیداری از جمله بخش های تخصصی در زمینه درمان حسی کودکان اوتیسم می باشد.

اختلال پردازش حسی چیست؟

اختلال پردازش حسی در کودکان مبتلا به اوتیسم شایع است و حتی در ملاک های تشخیص اختلال اوتیسم هم گنجانده شده است. این اختلال به عنوان یک اختلال همراه در تشخیص های دیگر نظیر بیش فعالی و نقص توجه، اختلال یادگیری، اختلالات زبانی، سندروم ایکس شکننده و مشکلات روانپزشکی مانند استرس پس از حادثه دیده می شود. هر کودک مبتلا به طیف اوتیسم منحصر به فرد بوده و این منحصر به فردی، حساسیت های حسی خاص آن ها را نیز شامل می شود. کودکان مبتلا به اوتیسم می توانند به طیف گسترده ای از محرک ها، حساسیت بیش از اندازه (واکنش بیش از اندازه) و حساسیت کمتر از اندازه (واکنش کم) داشته باشند. بیشتر کودکان مبتلا ترکیبی از هر دو اختلال حسی را دارند. مرکز اوتیسم دکتر صابر با تشخیص اوتیسم و اختلال پردازش حسی در کودکان، و درمان این اختلالات با روش های کاردرمانی حسی، رفتار درمانی و… به درمان مشکلات حسی در کودکان اوتیسم می پردازد.

اختلال پردازش حسی یک اختلال شایع در جهان می باشد. میزان این اختلال در آمریکا یک کودک از هر 20 کودک می باشد. علت اختلال پردازش حسی هنوز شناخته شده نیست اما ریشه های ژنتیکی در آن دیده می شود.

علائم اختلال پردازش حسی در کودکان عبارتند از:

• مشکلات رفتاری مثل زدن و گاز گرفتن
• مشکلات تغذیه و بد غذایی
• مشکل در پوشیدن لباس خاصی
• واکنش بیش از حد به بو های خاص
• واکنش بیش از حد به صداهای مختلف مثلا علاقه به صدا سشوار
• واکنش شدید به نور برای مثال بی قراری و تکانشگری به نورهای رنگی
• ترس از قرار گرفتن در جاهایی که تعادلش را درگیر می کند برای مثال ایستادن روی صندلی یا تاب خوردن
• اضطراب و بی قراری در مواجهه با موقعیت هایی که کثیف می شود .برای مثال اجتناب از گل بازی
• مشکل در حمام رفتن و شستشو
• تحمل زیاد به درد یا تحمل پایین به درد
• مشکل در لمس شدن و بغل شدن توسط دیگران
• پرخاشگری و گوشه گیری
• حرکات تکراری و تکان دادن خود و بالا و پایین پریدن

اختلالات پردازش حسی در کودکان اوتیسم

اوتیسم و اختلال پردازش حسی همچون هشیاری و توجه بین دو وضعیت متغیر است: جستجوی حسی و مشکلات حسی. به نظر می رسد این که فردی در وضعیت جستجوی حسی باشد یا اجتناب حسی، به آستانه ادراکی او مربوط است. فرض کنید فردی آستانه های حسی اش افزایش یافته باشد. مثلا فردی که کم شنوا شده است، برای درک نیازمند دریافت محرک های قوی تری است چرا که در درک محرک های معمولی با مشکل مواجه است. این محرک ها برای وی مبهم است. کودکان نابینا گاهی برای تحریک چشم شان، آن را فشار می دهند تا نوری که از طریق بینایی دریافت نمی کنند، با فشار دریافت کنند. کودکان دارای اوتیسم ادراک حسی کند و مبهم و مشکلات حسی دارند، ممکن است درگیر رفتار های جستجوی حسی چون خیره شدن به نور، بوئیدن و لیسیدن اشیا، بال بال زدن و چرخیدن یا در موارد شدید رفتار های آسیب زن به خود بشوند. رفتار های کلیشه ای مثل بال بال زدن و چرخیدن و… علاوه بر ارضای حسی کودک ممکن است باعث کاهش استرس وی نیز بشود. ما نیز هنگام خوشحالی بالا و پایین می پریم یا هنگام شکست، سرخوردگی و ناامیدی سرمان را به دیوار می کوبیم یا با مشت روی سرمان می کوبیم. مطالعات نشان می دهد این گونه رفتار ها ضربان قلب را کاهش می دهد. بعضی از بچه های دارای اوتیسم که به شدت درگیر جستوگری حسی هستند، رفتار های خودزنی نشان می دهند. بر اساس یک فرضیه چنین رفتار های افراطی باعث آزادی اندروفین ها (مخدر های خود بدن) و در نتیجه ایجاد احساس خوشایندی مثل راه رفتن روی ابرها و سرخوشی می شود.

مشکلات حسی در اوتیسم

در مقابل کودک مبتلا به اوتیسم و اختلال پردازش حسی که آستانه های حسی اش پایین آمده است، دچار بیش حسی و مشکلات حسی می شود و تحمل محرک های حسی معمولی برای کودک غیر ممکن می شود، مثلا یک لباس پشمی احساسی مثل روپوشی از سوزن به کودک می دهد. کودکان دارای تند حسی شنیداری ممکن است با شنیدن صدای جارو برقی و مخلوط کن دچار ترس بشوند یا از حضور در مجامع عمومی مثل عروسی یا جشن تولد خودداری کنند یا به خاطر صدای بلند سیفون دستشویی نروند. همان طور که دیدید یک علامت رفتاری ممکن است به دلیل نقایص مختلف یا ترکیبی از آن ها ایجاد شود. برای همین بهتر است برای کمک به کودک در مرکز دایره ایستاده در جایی که بدترین علائم یعنی رفتار خود زنی و تخریب قرار دارد. حالا می توان یک تصویر کلی از مسئله داشت. نقایص زیر پایه های مختلف یا ترکیب نقایص منجر به بروز رفتار هایی می شود که تحت عنوان علامت دیده می شوند. برای کمک به کودک باید علت بروز رفتار را پیدا کرد یعنی ببینیم کدام یک از نقایص عامل بروز این رفتار است.

مشکلات حسی در افراد مبتلا به اوتیسم بسیار شایع است و حتی در معیار های تشخیصی اختلال طیف اوتیسم نیز گنجانده شده است. اختلال طیف اوتیسم اغلب با چالش‌ های حسی مرتبط است. اگر چه معیار های DSM-V برای تشخیص اختلال طیف اوتیسم به طور خاص بیان نمی ‌کند که افراد مبتلا به اوتیسم همیشه چالش‌ های حسی را تجربه می ‌کنند، اما این راهنمای تشخیصی معتبر اشاره می‌ کند که چالش ‌های حسی می ‌تواند یکی از ویژگی‌ های افراد مبتلا به اوتیسم باشد. هر فرد اوتیستیک منحصر به فرد است و این شامل حساسیت ‌های حسی شخصی آن ها نیز می‌ شود. افراد اوتیستیک می ‌توانند هم بیش‌ حساسیت (پاسخ‌ دهی بیش از حد) و هم کم‌ حساسیت (پاسخ‌ دهی کمتر از حد) را نسبت به طیف وسیعی از محرک‌ ها تجربه کنند. اکثر افراد مبتلا ترکیبی از هر دو را دارند. بسیاری از افراد اوتیستیک نسبت به نور های روشن یا طول موج‌ های خاص نور مانند نور های LED یا فلورسنت بیش ‌حساسیت را تجربه می ‌کنند. صداها، بوها، بافت ‌ها و طعم ‌های خاص نیز می ‌توانند طاقت ‌فرسا باشند. این می ‌تواند منجر به اجتناب حسی شود، یعنی تلاش برای دوری از محرک ‌هایی که اکثر مردم به راحتی می ‌توانند آن ها را نادیده بگیرند. اجتناب حسی می ‌تواند به صورت دوری از تماس فیزیکی، پوشاندن گوش ‌ها برای جلوگیری از صدا های بلند یا غیر قابل پیش ‌بینی، یا اجتناب از انواع خاصی از لباس ‌ها ظاهر شود. کم‌ حساسیت نیز شایع است. این می ‌تواند به صورت نیاز مداوم به حرکت، دشواری در تشخیص احساساتی مانند گرسنگی، بیماری یا درد، یا جذب شدن به صدا های بلند، نور های روشن و رنگ‌ های پر جنب و جوش ظاهر شود. افرادی که کم‌ حساسیت هستند ممکن است برای دریافت ورودی حسی بیشتر از محیط، به دنبال تحریک حسی باشند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است با ایجاد صدا های بلند، لمس افراد یا اشیاء، یا تکان خوردن به جلو و عقب، حواس خود را تحریک کنند. درک و تطبیق با مسائل حسی می ‌تواند ناراحتی را کاهش داده و فرصت ‌های یادگیری، معاشرت، برقراری ارتباط و مشارکت در جامعه را برای افراد اوتیستیک افزایش دهد. تطبیق‌ ها ممکن است به معنای اصلاح محیط، استفاده از ابزارها و استراتژی ‌ها، یا ایجاد عادات یا روال ‌های جدید باشد. از آن جایی که نیاز های حسی به محیط بستگی دارد، ممکن است لازم باشد تطبیق‌ ها برای هر محیطی تنظیم شوند.

علائم مشکلات حسی کودکان اوتیسم

• گاز گرفتن خود و دیگران یا نیشگون گرفتن
• اجتناب از لمس شدن توسط دیگران
• عدم علاقه به استفاده از لباس ها با بافت متفاوت یا اسباب بازی ها و عروسک های پولیشی
• به هم ریختگی و بیقراری در مکان های شلوغ یا مکان های جدید
• حرکات اضافه،بال بال زدن و جیغ زدن در مواجهه با محرک های بینایی، صوتی یا بویایی
• علاقهمند به مصرف غذاهای خاص
• بو کردن اشیاء یا افراد
• لیس زدن یا گاز گرفتن اشیاء یا بافت های خاص
• اجتناب از حمام کردن و خیس شدن سر
• گرفتن گوشها و کشیدن آن ها با شنیدن صداهایزمینه ای که دیگران را اذیت نمی کند.

درمان یکپارچگی حسی در اوتیسم

کودکانی که با مشکلات پردازش حسی دست و پنجه نرم می ‌کنند، اغلب به کاردرمانگران ارجاع داده می ‌شوند. آن ها درمانی به نام “درمان یکپارچگی حسی” را انجام می ‌دهند. درمان یکپارچگی حسی نوعی تخصصی از کاردرمانی برای نیاز های حسی است که به کودکان کمک می‌ کند اطلاعاتی را که از حواس خود دریافت می‌ کنند – بینایی، شنوایی، لامسه، چشایی، بویایی، تعادل و آگاهی بدنی – بهتر پردازش کرده و به آن ها پاسخ دهند. نشانه ‌های اختلال پردازش حسی یا حساسیت‌ های شدید:

– واکنش بیش از حد به بافت‌ها

– اجتناب از کوتاه کردن مو، مسواک زدن

– گرفتن گوش‌ها در برابر صداهای عادی

– مشکل در تمرکز

– چرخیدن، برخورد با مبلمان

بسیاری از کودکانی که دارای مشکلات حسی اوتیسم هستند، در درک این ورودی مشکل دارند. ممکن است از صدا های بلند آشفته شوند، از بافت‌ های خاصی متنفر باشند، یا به حرکت مداوم نیاز داشته باشند. درمان یکپارچگی حسی از فعالیت‌ های ساختار یافته و مبتنی بر بازی استفاده می ‌کند تا به کودکان کمک کند به تدریج به ورودی‌ های حسی به روشی سازمان‌ یافته ‌تر پاسخ دهند. هر کودکی که اوتیسم دارد به درمان حسی رسمی نیاز ندارد – اما برخی از علائم هشدار دهنده می ‌توانند به شما کمک کنند تصمیم بگیرید که آیا ارزیابی گام بعدی خوبی است یا خیر. ایده این است که کودکان دارای مشکلات حسی، تحریک بیش از حد یا خیلی کم از طریق حواس خود دارند. با استفاده از تکنیک ‌های مختلف، کاردرمانگر سعی می ‌کند به کودکان کمک کند تا احساس راحتی بیشتری داشته باشند. ابتدا، کاردرمانگر کودک را مشاهده می ‌کند و با والدین صحبت می ‌کند. هدف این است که در مورد آنچه کودک تجربه می ‌کند، بیشتر بداند. کاردرمانگران از اطلاعات والدین برای برنامه ‌ریزی درمان استفاده خواهند کرد. از آنجایی که کاردرمانگران اغلب فقط یک یا دو بار در هفته کودکان را می‌ بینند، کاردرمانگر با والدین همکاری می ‌کند تا برنامه ‌ای از درمان‌ ها را برای انجام در طول روز ایجاد کند. این گاهی اوقات “رژیم حسی” نامیده می ‌شود. والدین همچنین می‌ توانند با ایجاد تغییراتی در خانه کمک کنند. به عنوان مثال، کاردرمانگر ممکن است پیشنهاد کند که یک فضای آرام در خانه ایجاد شود یا پتوهای وزنی یا اسباب ‌بازی ‌های فیجت خریداری شود. بسیاری از خانواده ‌ها گزارش می ‌دهند که این درمان به کودکان شان کمک کرده تا احساس راحتی بیشتری داشته باشند و در مدرسه و خانه عملکرد بهتری داشته باشند.

فعالیت های ذهنی برای درمان یکپارچگی حسی

فعالیت‌های ذهنی به‌عنوان یک اپلیکیشن یا برنامه فیزیکی و چاپ شده همراه پوشه، چسب‌های پارچه‌ای و آیکون‌های قابل جابه جایی، در دسترس است. stickids نمونه دیگری از برنامه‌ریزی حسی با استفاده از نرم‌افزار است. این نرم‌افزار به درمانگر اجازه می‌دهد برنامه‌هایی مناسب منزل و مدرسه با قابلیت‌های شخصی‌سازی شده، قابل چاپ و برنامه‌ریزی بسازد. علاوه‌بر این، این برنامه برای تسهیل در دنبال کردن داده‌ها طراحی می‌شود. اپلیکیشن دیگری به نام sensory treat به درمانگران این امکان را می‌دهد تا برنامه‌های رژیم حسی را بسازند که از یک اپلیکیشن استفاده می‌کند و آنلاین قابل دستیابی است. http://www.sensorytreat.com ویدیوها، اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای کامپیوتری فرصتی را برای به کارگیری همزمان حرکت و یادگیری فراهم می‌کنند و یادگیرنده را از طریق فعالیت‌های واقعی مشغول می‌کنند. بسیاری از مدارس و امکانات توانبخشی اخیراً فعالیت‌ها و سیستم‌های بازی‌های ویدیویی مانند Kinevt x-box یا Nintendo wii تولید کرده‌اند. بازی‌هایی مثل wii sport افراد را درگیر فعالیت‌های حرکتی می‌کنند. اغلب آن‌ها همچنین می‌توانند با فعالیت‌های حرکتی کمی بی‌دقت‌تر از فعالیت‌های واقعی کامل شوند که به فرد اجازه می‌دهد تا موفقیت را با بازی‌ها یا ورزش‌های چالش برانگیزتر تجربه کند.

یک گزینه بینایی سیستم‌های ویدیویی mimoves است که به صورت آنلاین و دی‌وی‌دی در دسترس است. MeMovves از موسیقی، حرکت و تصاویر برای فعالیت‌های حرکتی و فیزیکی استفاده می‌کند. این گزینه اغلب برای تفریح، تشویق به تحرک یا به‌عنوان تقویت برای کامل کردن فعالیت‌های نامطلوب استفاده می‌شود. افراد می‌توانند بولینگ، گلف یا ورزش‌های مختلفی را بدون ترک اتاق بازی کنند. بسیاری از افراد دارای طیف، تکنولوژی را به‌عنوان یک فعالیت تفریحی ترجیح می‌دهند. انجام بازی‌های ویدیویی، تماشای فیلم، بازی کامپیوتری و استفاده از اینترنت اغلب فعالیت‌های انتخابی هستند که می‌تواند زمان قابل توجهی بگیرد. استفاده از این فعالیت‌های انتخابی روشی انگیزشی است برای مشارکت دادن یادگیرنده یا آنچه آموزش داده می‌شود. فناوری طبیعتاً یک فعالیت تقویت کننده برای رفتار مطلوب است.

درمان مشکلات حسی کودکان اوتیسم و تکنولوژی

کاردرمانگرها اغلب در برنامه‌ریزی فعالیت‌های حسی و استراتژی‌هایی درگیر هستند که به خودتنظیمی، تمرکز و فرایند یادگیری فرد دارای طیف اوتیسم کمک می‌کند و این ممکن است به شکل سازگاری‌هایی با تکنولوژی سطح بالا یا پایین باشد. مثالی از این دست، استفاده از سازگاری بینایی در نور، رنگ یا کنتراست هنگام استفاده از دستگاه‌ها برای بهبود درک یا توجه بینایی می‌باشد. استفاده ازپروژکتورها، دوربین‌های مستند و برنامه‌های دستگاه یک به یک در مدارس به فرد امکان دسترسی بینایی به اطلاعات ارائه شده را می‌دهد.

فناوری جای‌گذاری مبتنی بر حس لمس، باعث کاهش ناامیدی هنگام انجام تکالیفی مثل نوشتن می‌شود. برخی افراد دارای اوتیسم و با تفاوت‌های رشدی مرتبط فکر می‌کنند، صدا و احساس نوشتن روی کاغذ خجالت‌آور است و استفاده از صفحه لمسی و کیبورد را برای بیان، ترجیح می‌دهند. استفاده از قلم‌های لمسی اصطکاک را کاهش می‌دهد و به فرد اجازه می‌دهد بدون درون داد حسی ناخوشایند بنویسد. افراد همچنین گزینه‌های متفاوت دیگری دارند، مانند استفاده از کیبوردهای سنتی، داخل – صفحه‌ای یا سازگار شده برای نوشتن اطلاعات. آن‌ها گزینه استفاده از دیکته یا مختصه تبدیل گفتار به متن برای کاهش ورودی لمسی هنگام کار روی فعالیت‌های نوشتاری دارند. برنامه‌هایی مانند mac speech dictate یا dragong naturally speaking را می‌توان نصب کرد تا افراد بتوانند از صدای‌شان برای تولید متن استفاده کنند. برخی از این برنامه‌ها همچنین به فرد اجازه می‌دهد با استفاده از گفتار درون سیستم عامل یا دستگاه‌شان حرکت و جستجو کنند. برای افراد دارای مشکلات لمسی و اختلالات ارتباطی، استفاده از نرم‌افزار خروجی صدا که بر روی یک پد لمسی تعبیه می‌شود، تسهیل هر دو مشکل فرد را به طور همزمان ممکن می‌کند. فناوری، توانایی کاهش یا افزایش محرک‌های شنیداری را فراهم می‌کند. پژوهش‌ها نشان دادند صداهای خارجی بر یادگیری تأثیر می‌گذارد. در حقیقت، برخی مطالعات به نواقص خاصی در سلامت کلی و حتی رشد شناختی مربوط به صداهای خارجی (محیطی) اشاره کرده‌اند؛ مانند سر و صدای هواپیما و ترافیک خارج از مدرسه. برای کاهش صداهای حواس پرت کن، فناوری از طریق موسیقی یا سر و صدای سفید از طریق هدفون، آیپد، آیفون یا کامپیوتر به تمرکز برخی افراد کمک می‌کند. برای بعضی دانش‌آموزان، ناتوانی در تعدیل و فیلتر صدای پس زمینه و غیر ضروری می‌تواند بر توجه، حافظه و شناخت به طور کلی اثر بگذارد.

برای دیگران، ورودی حسی شنوایی اضافه شده، توانایی یادگیری و حضور در انجام وظایف را بهبود می‌بخشد. ابزار و استراتژی‌های فراوانی برای دستیابی به این امر وجود دارد. استفاده از کتاب‌های صوتی و دیجیتالی به افراد اجازه ورودیِ حسیِ عالی از گوش دادن به کتاب‌ها هنگام خواندن می‌دهد. برای افزایش تحریک شنوایی، میکروفون‌ها و سیستم‌های تقویت صدا پیشرفت دیگر تکنولوژی هستند که در کلاس درس امروزه قابل دسترس‌تر هستند. یو اس بی و میکروفون‌های بی‌سیم و سیستم‌های FM هم اکنون از طریق کامپیوتر و تبلت برای راحتی دسترسی در کلاس درس قابل دستیابی هستند. برای ارائه فعالیت‌های حسی و نیز رژیم حسی، برنامه‌ها و فعالیت‌های خاصی وجود دارد که با استفاده از نرم‌افزار خاصی ایجاد شده‌اند. این برنامه‌ها تصاویر و راهنما‌های بینایی برای فعالیت‌ها و رژیم‌های حسی تهیه می‌کند. افراد می‌توانند این برنامه‌های تخصصی را برای ایجاد یک برنامه یا فعالیت استفاده کنند، مانند program brain works یا stichids گوئنویلد کاردرمانگری که فعالیت‌های ذهنی را گسترش داد از ترکیبی از حمایت‌های بینایی، نرم‌افزار و تئوری یکپارچه سازی حسی برای خلق محصول‌اش استفاده کرد.

منابع:

autismspeaks.org

behavioral-innovations.com

childmind.org

abspectrum.org

سوالات متداول:

1. آیا هر کودکی که علائم اختلال پردازش حسی دارد، اوتیسم است؟

خیر اختلال پردازش حسی می تواند همراه با اختلال اوتیسم و یا به تنهایی و یا همراه با اختلال بیش فعالی و نقص توجه، اختلالات یادگیری و… دیده شود.

2.آیا اختلال پردازش حسی درمان دارد؟

بله، با تکنیک های گفتاردرمانی حسی، کاردرمانی یکپارچگی حسی، ماساژ درمانی و سنسوری روم می توان اختلالات پردازش حسی را درمان نمود.

3. آیا بدغذایی در کودکان ممکن است با بیش حسی مرتبط باشد؟

بله، اختلال پردازش حسی یک اختلال در پردازش محرک های حسی در کودکان است که ممکن است به صورت اختلال در جویدن بعضی خوراکی ها و بلعیدن بافت هایی مانند پوره میوه ها دیده شود که موجب مشکلات تغذیه و بد غذایی کودک می شود.