آسیب سیستم اجرایی مغز در سکته مغزی- ضربه مغزی-تومور های مغزی و بیماری های کودکان

جهت تماس با مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر در زمینه درمان بیماران سکته مغزی، ضربه مغزی، تومورهای مغزی و بیماری های کودکان (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

آسیب های سیستم اجرایی مغز در بیماری هایی نظیر سکته مغزی، ضربه های مغزی، تومور های مغزی ناحیه لوب پیشانی، اختلالات دوران کودکی مانند اوتیسم، بیش فعالی و نقص توجه و… مشاهده می شود. در این بخش به بررسی عملکرد سیستم اجرایی مغز می پردازیم.عملکردهای اجرایی (کارکردهای اجرایی) مغز، یک مجموعه ‌ای از فرآیندهای شناختی هستند و به مهارت ‌های شناختی سطح بالاتر اشاره دارند که باعث خود کنترلی، رفتار های هدفمند و تسهیل در دسترسی به اهداف می گردند. در تعریفی دیگر می توان گفت که عملکردهای اجرایی یک اصطلاح کلی برای عملکرد هایی چون برنامه ریزی، انعطاف پذیری ذهنی، حافظه کاری، مهار (بازداری) و همچنین شروع و پایش نظارت کارها یا اقدامات است.

آناتومی سیستم اجرایی مغز

عملکرد های اجرایی در ارتباط با لوب فرونتال پیشانی مغز است که تعریف و مفهوم این سیستم در سال ۱۹۶۶ توسط الکساندر لوریا پیشنهاد گردید. مفهوم و تعریفی که لوریا از سیستم اجرایی مغز مطرح کرده بود توسط فاستر گسترش و بسط یافت. بخشی از لوب پیشانی که به عنوان ناحیه عملکردهای اجرایی شناخته می شود، قشر پیش پیشانی یا پره فرونتال می ‌گویند. این ناحیه در جلوی مناطق حرکتی قرار دارد و بخش زیادی از لوب پیشانی را تشکیل می دهد. به قشر پیش پیشانی، قشر ارتباطی لوب پیشانی نیز گفته می شود. که ناحیه گسترش یافته اخیر از قشر مخ جدید یا نئو کورتکس است. این گسترش و توسعه یافتگی در ناحیه پیش پیشانی از مشخصه‌های نخستیان بخصوص انسان است. رشد و توسعه بسیار زیاد این ناحیه از مغز ما را از سایر موجودات متمایز می سازد. در افراد بزرگسال ناحیه پیش پیشانی در حدود یک سوم از کل نئو کورتکس را تشکیل می دهد. قشر پیش پیشانی در حافظه عملکردهای اجرایی، هوش، زبان و جستجو بینایی نقش دارد.

قشر پیش پیشانی در نخستیان (انسان یا غیر انسان) سنه ناحیه تشریحی بزرگ دارد :

تشکیلات جانبی
تشکیلات داخلی
تشکیلات کاسه چشمی – پیشانی

قشر مخ پیش پیشانی جهت سازماندهی و برنامه ‌ریزی امور و فعالیت‌ها، کنترل و نظارت بر رفتار ها و دسترسی به اهداف با نواحی مختلفی از سیستم عصبی مرکزی در تعامل است. این قسمت از مغز با نواحی مختلفی از قشر مخ، تالاموس و زیر قشر مخ ارتباط دارد.

قشر مخ پیش پیشانی با نواحی مغزی زیر در تعامل است :

مناطق مختلف قشر مخ همچون لوب های آه یا نه گیجگاهی و پس سری
مناطق حرکتی لوب پیشانی
تالاموس
سیستم لیمبیک مانند : آمیگدال ، هیپوکامپ ، هیپوتالاموس
عقده های قاعده ای
مخچه
ساقه مغز

کورتکس پیش پیشانی در گذشته کمتر مورد توجه محققان بود و بیشتر به عنوان ناحیه ساکت یا منطقه آرام در نظر گرفته می‌شد که دلیل آن عدم تعیین عملکرد و ویژگی خاص برای این ناحیه از قشر مخ بود همچنین آسیب‌های کورتکس پیش پیشانی باید خیلی وسیع یا بزرگ باشند تا باعث ایجاد نشانه های بالینی گردند. امروزه با تحقیقات زیادی که درباره کورتکس پیش پیشانی صورت گرفته است به نقش آن در عملکردهای شناختی و فراشناختی پی برده اند. اکنون این ناحیه از قشر مخ به عنوان اسباب تمدن و آینده ‌ساز شناخته می شود.

انواع عملکردهای اجرایی مغز

عملکردهای اجرایی مغز شامل موارد زیر است :

سازماندهی برنامه ریزی
هدف گذاری برنامه های اقدام جهت رسیدن به اهداف
کنترل و تنظیم عواطف و هیجانات شروع به کار ( شروع عمل)
تکمیل کارهای زمان بر تفکر اجتماعی
قضاوت اجتماعی مدیریت زمان
مدیریت اهداف آینده نگری و قدرت پیش‌بینی
حافظه کاری )حافظه فعال) تغییر توجه از یک چیز به چیزی دیگر
یکپارچگی ادراکی تغییر راهبرد ها
اولویت بندی اهداف و فعالیت ها پیگیری اهداف سخت و دشوار
تصویر سازی ذهنی انگیزش و هیجان
ارتباط کلامی و غیرکلامی رفتارهای اجتماعی
تصمیم گیری حل مسئله
یادگیری فراگیری قاعده
رفتارهای معطوف به هدف انتخاب اطلاعات حسی
مناسب
نظارت بر محرکهای داخلی و خارجی استدلال اخلاقی
پشتکار و تلاش مستمر کنترل تکانشی (کنترل رفتار بر اساس فکر)
انعطاف پذیری شناختی
تفکر منطقی ، انتقادی ، راهبردی ، انتزاعی ، تحلیلی و هدفمند
فراشناخت (شناخت درباره شناخت یا تفکر درباره تفکر)
توجه مستمر و جلوگیری از عواملی که باعث حواس پرتی می شوند
نظارت و پایش فعالیت ها و اهداف (ارزیابی نتایج و تصحیح اشتباهات)

به طور کلی لوب پیشانی در عملکردهای زیر نقش دارد :

شناختی مانند حافظه، حل مسئله، قضاوت و تفکر انتزاعی
رفتاری مانند شخصیت، عواطف، خلق و خوی، روابط اجتماعی و کنترل تکانه
انگیختگی مانند توجه
حرکت که شامل حرکات ارادی بدن و چشم ها، بیان زبان، برنامه ریزی حرکتی و شروع عمل است.

آسیب به سیستم اجرایی مغز

ضایعات سیستم اجرایی مغز مانند سکته مغزی، ضربه مغزی، تومور های لوب پیشانی و آسیب های مغزی در بیماری های کودکان نظیر اوتیسم یا اختلال بیش فعالی و… باعث ایجاد یک مجموعه ای از نواقص و مشکلات می گردند که شامل اختلالاتی در سازماندهی، تنظیم و نظارت انواع مختلفی از اطلاعات و رفتارها است.

آسیب به سیستم اجرایی مغز ممکن است باعث ایجاد نقص و مشکلات زیر گردند:

مشکلات در برنامه ریزی برای آینده
نقص در کنترل هیجانات و عواطف
مشکلاتی در شروع و پایان رساندن کار
اشکال در مدیریت زمان
رفتار ضد اجتماعی در ارتباط با عدم مهار (بازداری)
رفتار اجتماعی نامناسب
نقص در سازماندهی
نقص در نظارت و کنترل
اختلال در انعطاف پذیری ذهنی تغییرات شخصیتی
حواس پرتی اختلال خلق که در بیماران سکته مغزی دیده می شود
مشکل با مفاهیم انتزاعی ناتوانی در انجام چند کار
مشکل در پردازش ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات نقص در انجام تکالیف پیچیده
از دست دادن علاقه در انجام فعالیت ها افسردگی
عدم آگاهی یا انکار که رفتارشان یک مشکل است عدم ترس از افراد و حیوانات
نقص در یادآوری متن خوانده شده
نقص در یادآوری قوانین
عدم آینده نگری نسبت به پیامدهای رفتار خود
عدم بازداری (مهار) در رفتار و هیجانات
مشکل در روانی کلامی
از دست دادن مهارت های حرکتی ظریف (مانند گرفتن اشیا) به میزان بیشتر در مقایسه با مهارت های حرکتی درشت (هم مانند دویدن و پریدن)
رفتارهای ناپسند یا آسیب رسان هم مانند دروغگویی، دزدی، نزاع، بد زبانی، سوء مصرف مواد و الکل، رانندگی بی پروا، تجاوز و رفتارهای جنسی خشونت بار

به این دلیل ارتباطات دو جانبه ای که بین کورتکس پیش پیشانی با بسیاری از نواحی دیگر مغزی وجود دارد بنابراین هرگونه آسیب مستقیم به کورتکس پیش پیشانی یا نواحی مرتبط با آن در قسمت های دیگری از سیستم عصبی مرکزی به عنوان اختلال عملکرد لوب پیشانی شناخته می شود.