توجه و تمرکز در کودکان

 تعریف توجه و تمرکز در کودکان مشکل است. می‌توان آن را به ‌صورت تعلق صریح ذهن به یک موضوع- تکلیف خاص تعریف کرد. اجزاء توجه شامل توانایی نگهداری توجه بر روی یک محرک در یک بازة زمانی، توجه انتخابی به یک محرک خاص، تقسیم توجه بین دو یا چند محرک و انتقال توجه از یک محرک به محرک دیگر است. توجه پیش‌نیاز حافظه است. اگر به یک گزینه توجه نشود، نمی‌توان آن را یاد گرفت. مرکز درمان نقص توجه و بیش فعالی دکتر صابر در زمینه تشخیص نشانه های عدم تمرکز در کودکان و درمان توجه و تمرکز در کودکان به صورت تیمی با بهره گیری از دانش گفتاردرمانان، کاردرمانان و روانشناسان مرکز مشغول به فعالیت می باشد. انجام تست عدم تمرکز به صورت تست های کامپیوتری و دستی به تشخیص دقیق نقص توجه در کودکان کمک می نماید. همچنین استفاده از تجهیزات پیشرفته مرکز نظیر اتاق توجه شنیداری، اتاق تاریک توجه بینایی و… در بهبود مشکلات توجهی کودکان موثر می باشد.

نشانه های عدم تمرکز

ظرفیت توجه محدود است و به ‌همین دلیل انسان نمی‌تواند در آن واحد چندین فعالیت مجزا را به ‌خوبی انجام دهد و در صورت ارائة چندین تکلیف همزمان، توجه به اضافه بار مواجه شده و فرد دچار نقص توجه شده و  در اجرای تکالیف ناتوان می‌سازد (نجاتی، گروسی فرشی، عشایری و اقدسی، ۱۳۸۷) . مغز سالم می‌تواند با این مشکل مقابله کند به ‌نحوی که صرفاً اطلاعات خاصی را پردازش نموده و سایر اطلاعات را روند پردازش حذف نماید. تالاموس نقش اساسی در هدف قرار دادن اطلاعات خاص دارد. مواردی از اختلال در کودکان، به‌ دلیل نقص در تشخیص توجه نشان ‌داده ‌شده است. به ‌عنوان مثال، در اختلال نقص توجه – بیش‌فعالی، کودک نمی‌تواند از بین محرک­های متعدد یک محرک خاص را هدف قرار داده و پردازش نماید و دائماً درگیر همة محرک‌ها می‌شود. در اختلال اوتیسم، تشخیص توجه به محرک‌ مناسب و مرتبط با زمینه صورت نمی‌گیرد و یک محرک غیرضروری و کم‌اهمیت ظرفیت توجهی فرد را اشغال کرده و فرد را از توجه به سایر محرک‌های زمینه‌ای بازمی‌دارد (لیوتی و همکاران، 200۶) .

توجه به عملکردهای اجرایی اشتراک‌های زیادی با یکدیگر دارند و گروهی بر این عقیده‌اند که افتراق بین این دو ساختگی است. ساختارهای مغزی متعددی در ابعاد مختلف توجه درگیرند. افتراق بین توجه و کارکردهای اجرایی را می‌توان در ساختارهای مغزی درگیر در آن‌ها جستجو کرد. کارکردهای اجرایی به مجموعه عملکردهای قشر خلفی خارجی پیش پیشانی گفته می‌شود (نجاتی، صالحی نژاد و نیچه، 20۱۸) ولی ساختارهای درگیر در توجه پراکنده در کل مغز هستند. قطعة پس سری در توجه دیداری، قطعه‌های پس‌سری- آهیانه‌ای در توجه دیداری- فضایی و قطعة گیجگاهی (فاصله نواحی زبان آن) در توجه به محرک‌های شنیداری نقش دارد. هماهنگی این ساختارها توسط مغز کمربندی قدامی، قشر پیشانی و ساختارهای زیر قشری (هسته‌های قاعده‌ای و تالاموس) صورت می‌گیرد (سیمرود کلیک­من، 200۹، برای مطالعه بیشتر صالحی نژاد، نژادی و حسین‌پور فرد، ۱۳۹۷ را ببینید).

توجه توانایی­ای است که به ‌طور گسترده‌ای مستعد آسیب است. بسیاری از کودکان و نوجوانان با آسیب مغزی شدید در مراحل اولیة بهبود، مشکلات مهمی در توجه نشان می‌دهند. به‌ ویژه برای کودکانی با صدمات شدید سر، ما مشکلات توجه به عنوان بهبود ادامه می‌یابد. کودکان با اختلالات صرعی و کودکان دارای اختلال ژنتیکی نیز مشکلات توجه را نشان می‌دهند.

روش‌های تشخیص نقص توجه کودکان

• مصاحبة ساختاریافته با والدین.
• مقیاس‌های درجه‌بندی رفتاری معلم و والدین؛ کودک در مقیاس در شدت و فراوانی علائمی از قبیل توجه، بازداری، زمان واکنش و تنوع ساخت پاسخ‌ها با همسالان مقایسه می‌شود.
• مقیاس‌های قلم- کاغذی؛ با ارائه تکالیف نیازمند توجه تقسیم شده، پایدار، انتخاب و انتقالی عملکردهای توجهی کودک مستقیماً مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
• ارزیابی‌های رایانه‌ای، که با ارائة تکالیف توجهی برای هر یک از اجزاء توجه کارایی کودک را به‌ صورت دقیق مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

چگونه تمرکز کودک را افزایش دهیم؟ راهکارهای علمی و عملی

کاهش توجه و تمرکز در کودکان می‌تواند بر عملکرد تحصیلی، مهارت‌های اجتماعی و حتی اعتمادبه‌نفس آن‌ها تأثیر بگذارد. برای افزایش تمرکز، والدین باید از روش‌های علمی و عملی استفاده کنند. در ادامه، چند راهکار مؤثر ارائه شده است:

-ایجاد محیط آرام:

کاهش عوامل حواس‌پرتی مانند صداهای مزاحم، نور زیاد و وسایل دیجیتالی به کودک کمک می‌کند بهتر تمرکز کند.

-تقسیم کارها به بخش‌های کوچک:

کودکان هنگام مواجهه با وظایف سنگین دچار عدم تمرکز می‌شوند. بهتر است کارها را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید.

-استفاده از تایمر:

تعیین زمان مشخص برای انجام فعالیت‌ها، کودک را به تمرکز بیشتر تشویق می‌کند. روش “۲۵ دقیقه کار، ۵ دقیقه استراحت” بسیار مفید است.

-تغذیه سالم:

مصرف غذاهای غنی از امگا ۳، منیزیم و ویتامین B نقش مهمی در بهبود عملکرد مغز و افزایش تمرکز دارند.
تمرینات ذهن‌آگاهی: تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق و مدیتیشن برای کودکان، باعث بهبود توجه آن‌ها می‌شود.

دلایل کاهش توجه و تمرکز در کودکان و راه‌های تقویت آن

دلایل مختلفی باعث کاهش تمرکز در کودکان می‌شود که شناخت این دلایل اولین قدم برای حل مشکل است. در ادامه، برخی از مهم‌ترین علت‌ها و راهکارهای پیشنهادی ارائه شده است:

استرس و اضطراب: کودکانی که دچار استرس هستند، به سختی می‌توانند روی یک موضوع متمرکز شوند. ایجاد محیطی آرام و استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند موسیقی ملایم می‌تواند مفید باشد.
کمبود خواب: خواب ناکافی یکی از دلایل اصلی کاهش تمرکز است. کودکان باید حداقل ۹ تا ۱۱ ساعت خواب شبانه باکیفیت داشته باشند.
استفاده زیاد از صفحات نمایش: تماشای بیش از حد تلویزیون و بازی با موبایل، توانایی تمرکز کودک را کاهش می‌دهد. بهتر است مدت زمان استفاده از این وسایل محدود شود.
رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد قندهای مصنوعی و فست‌فودها بر عملکرد مغز تأثیر منفی می‌گذارد. جایگزین کردن غذاهای سالم مانند مغزها، میوه‌ها و سبزیجات توصیه می‌شود.
بیش‌فعالی (ADHD): برخی کودکان به دلیل اختلال بیش‌فعالی، تمرکز کافی ندارند. در این موارد، مشورت با متخصص ضروری است.

بازی‌ها و تمرین‌های کاربردی برای افزایش تمرکز کودکان

بازی‌ها می‌توانند راهی عالی برای تقویت تمرکز کودکان باشند. در ادامه، چند بازی کاربردی برای افزایش دقت و تمرکز کودکان معرفی شده است:

بازی حافظه:
کارت‌های تصویری را برای چند ثانیه به کودک نشان دهید، سپس از او بخواهید که تصاویر مشابه را پیدا کند. این بازی به تقویت حافظه و توجه کمک می‌کند.

پازل و جورچین:
پازل‌های متناسب با سن کودک، قدرت تمرکز و صبر را افزایش می‌دهند. بهتر است با تصاویر ساده شروع کنید و به مرور سختی را افزایش دهید.

بازی “من چه چیزی را تغییر دادم؟”:
از کودک بخواهید به دکوراسیون اتاق توجه کند، سپس یک وسیله را جابه‌جا کنید و از او بخواهید تغییر را حدس بزند. این بازی دقت بصری را بالا می‌برد.

داستان‌گویی و بازگویی:
یک داستان کوتاه را برای کودک تعریف کنید و از او بخواهید خلاصه‌ای از آن را برای شما بازگو کند. این کار به بهبود مهارت‌های شنیداری و دقت کودک کمک می‌کند.

بازی چراغ راهنمایی:
این بازی برای بهبود مهارت‌های توجه و کنترل تکانه‌ای کودک مفید است. کودک باید هنگام شنیدن “چراغ سبز” حرکت کند و با شنیدن “چراغ قرمز” متوقف شود.

با انجام روزانه این بازی‌ها، توجه و تمرکز کودکان به تدریج تقویت می‌شود و آن‌ها در فعالیت‌های تحصیلی و روزمره موفق‌تر خواهند بود.

سوالات متداول:

1-چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم تا بهتر روی تکالیفش تمرکز کند؟
شما می‌توانید با تقسیم تکالیف به بخش‌های کوچک‌تر، ایجاد زمان‌های استراحت کوتاه و استفاده از ابزارهای بصری مانند نمودارها و لیست‌ها، به فرزندتان کمک کنید تا بهتر تمرکز کند.

2-چگونه می‌توانم از خدمات مرکز دکتر صابر برای بهبود توجه و تمرکز فرزندم استفاده کنم؟
شما می‌توانید با مراجعه به مرکز دکتر صابر و استفاده از جلسات ارزیابی و درمانی، به بهبود توجه و تمرکز فرزندتان کمک کنید. این مرکز با استفاده از روش‌های علمی و تیم متخصص، بهترین راهکارها را ارائه می‌دهد.