قدرت عضلانی، تون عضلات و هماهنگی مهم ترین فاکتورها در انجام حرکات ارادی و عملکرد هستند. آسیب این موارد درمان را سخت تر میکند. کاردرمانی قدرت عضلانی از خدمات مهم مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر می باشد که توسط کاردرمانان جسمی با تجربه مرکز انجام می شود. کاردرمانی قدرت عضلات در تاخیر حرکتی کودکان، مشکلات نورولوژیک مانند فلج مغزی و آسیب های نورولژیک بزرگسالان مانند ضایعات نخاعی و یا بیماری هایی نظیر ام اس کاربرد دارد. هدف از توضیح مطلب کاردرمانی برای بهبود قدرت عضلات، تعریف ابزارهای سنجش برای اندازه گیری قدرت و تون عضلانی در بیمار و توصیف مداخلات متنوعی است که توانایی بیمار را در اجرای تکالیف روزانه به حداکثر میرساند یا کاردرمانی کودکان جهت ایجاد روند رشد حرکتی متناسب با سن را ممکن می کند . این مداخلات شامل دارو درمانی، رویکردهای تمرینی، ارتزها و وسایل متنوعی است که برای جبران نقص در قدرت عضلات و تون عضلانی کاربرد دارند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تون عضلانی
طبقه بندی بین المللی عملکرد، ناتوانی و سلامت (ICF) عملکرد تون عضلانی را این گونه تعریف میکند: تون عضلانی در عضلات در حال استراحت وجود داشته و مقاومتی است که هنگام تلاش برای حرکت پسیو در عضلات ایجاد می شود.
با توجه به ماهیت ناهمگن و غیرقابل پیش بینی بیماری های نورولوژیک و خود ایمنی شاهد شرایط متنوع تون عضلانی در این بیماری هستیم. هایپونی (ناشی از نقص عملکرد مخچهای) هایپرتونی خارج هرمی (با مشخصه ریجیدیتی و چرخ دنده ای) و دیس تونی (شامل انقباض متناوب یا پایدار ابنورمال همراه با حرکات پیچ و تابی و پوسچر نابهنجار) از انواع غیر رایج آن هستند. هایپرتونی اسپاستیک یکی از بیماریهای رایج تون عضلانی در بیماران است که توسط کاردرمانی تعدیل می گردد.
افزایش وابسته به سرعت رفلکس کششی به عنوان اسپاستیسیتی تعریف میشود. اسپاستیسیتی در دامنه وسیعی از بیماریهای سیستم عصبی مرکزی دیده میشود و به نظر میرسد که ناشی از کاهش درونداد مهاری از مراکز بالای نخاعی (سوپرا اسپاینال) باشد. دو نوع اسپاستیسیتی وجود دارد: اسپاستیسیتی با منشا نخاعی (که با افزایش قابلیت تحریک مسیرهای چند سیناپسی، تحریک آهسته، اسپاسم فلکسوری و اکستانسوری مشخص میشود) و اسپاستیسیتی با منشا مغزی (با افزایش تحریک پذیری مسیرهای تک سیناپسی، تحریک سریع، پوسچرهای کلیشه ای با مشارکت گروه های عضلانی ضد جاذبه مشخص میشود).
اسپاستیسیتی با منشا نخاعی عبارتند از: پاسخ محرک آوران (مثل لمس پوست یا کشش عضله) که منجر به پاسخ (افزایش تون، اسپاسم) در بخشی دورتر از اندام درگیر میشود. عضلات فلکسور قوی، درگیر اسپاسم میشوند اما این تحریک قابل انتشار به عضلات اکستانسور نیز هست. اسپاستیسیتی با منشا مغزی منجر به پوسچر همی پلژیک (اداکسیون شانه، فلکسیون آرنج و مچ و انگشتان، اداکسیون لگن، اکستانسیون زانو، و پلانتار فلکسیون مچ پا) می شود. اسپاستیسیتی مرتبط با ام اس معمولا از نوع نخاعی است اما ویژگیهای اسپاستیسیتی مغزی نیز گاهی دیده میشود بخصوص وقتی ضایعه از طریق نوراکسیز اتفاق بیفتد.
تفاوت بین ضعف عضلانی و کاهش عملکرد حرکتی
بسیاری از خانواده‌ها متوجه ضعف در حرکات کودک یا بیمار خود میشوند اما نمی‌دانند که این مشکل ناشی از ضعف عضلانی است یا اختلال در عملکرد حرکتی. ضعف عضلانی زمانی اتفاق میافتد که عضلات قدرت کافی برای انجام فعالیت‌ها را نداشته باشند، در حالی‌که کاهش عملکرد حرکتی ممکن است به دلیل اختلال در هماهنگی عصب-عضله، عدم تعادل، یا مشکلات حسی باشد.
دکتر صابر تاکید میکند که تشخیص صحیح بین این دو مسئله بسیار مهم است، زیرا برنامه درمانی برای هرکدام متفاوت است. در مواردی که ضعف عضلانی عامل اصلی باشد، تمرکز کاردرمانگر بر تمرینات قدرتی و مقاومتی خواهد بود، اما در موارد اختلال عملکردی، نیاز به تمرکز روی هماهنگی، تعادل و تحریکات حسی نیز هست. بنابراین ارزیابی تخصصی توسط کاردرمانگر، قدم اول و مهم برای طراحی درمان مؤثر است.
اهمیت ارزیابی اولیه قدرت عضلات توسط کاردرمانگر
قبل از شروع هر نوع برنامه درمانی، ارزیابی دقیق عضلات توسط کاردرمانگر ضروری است. این ارزیابی معمولاً شامل بررسی قدرت عضلات با روش‌هایی مانند آزمون MMT (Muscle Manual Testing)، مشاهده حرکت‌های پایه، و بررسی توانایی انجام کارهای روزمره است.
دکتر صابر معتقد است که یکی از دلایل شکست درمان در برخی بیماران، نبود ارزیابی دقیق اولیه است. ارزیابی درست به کاردرمانگر کمک میکند تا نوع ضعف، شدت آن و عضلات درگیر را مشخص کند و برنامه درمانی دقیق و شخصی‌سازی‌شده‌ای را طراحی کند. همچنین این ارزیابی‌ها به مرور زمان تکرار میشوند تا پیشرفت بیمار سنجیده شده و برنامه درمانی در صورت نیاز اصلاح شود. در واقع، ارزیابی پایه برای طراحی برنامه موفق در کاردرمانی ضروری است.
کاردرمانی برای بهبود قدرت عضلات
اسپاستیسیتی عضلات در بیماران مختلف متفاوت است که رایج ترین شکل آن در اندام فوقانی در عضلات اداکتور شانه، فلکسور / اکستانسور آرنج، پروناتورها، فلکسور مچ دست، فلکسور انگشتان اتفاق میافتد. در اندام تحتانی نیز فلکسور و اداکتور لگن، فلکسور / اکستانسور زانو، پلانتار فلکشورهای مچ پا معمولا درگیر میشوند. البته اسپاستیسیتی در عضلات تنه نیز اتفاق میافتد.
کاردرمانی با ابزار های پیشرفته و تخصصی به تقویت قدرت عضلانی در بیماران نورولوژیک و خود ایمنی و تعدیل تون پوسچرال در آنان می پردازد. تقویت عضلات تنه و ستون فقرات در حفظ وضعیت ایستای فرد و جلوگیری از ایجاد دفورمیتی های پوسچرال قابل توجه است. همچنین تقویت عضلات اندام تحتانی در حفظ استقلال بیمار در حرکت و بازتوانی فرد نقش بسزایی دارد. کاردرمانی برای بهبود قدرت عضلات اندام فوقانی موجب بهبود مهارت های فردی و خود مراقبتی در بیمار و حفظ استقلال فردی او میگردد. به صورت کلی خدمات کاردرمانی در زمینه تقویت عضلات چه با استفاده از تمرینات کاردرمانی در منزل و چه بوسیله ابزار های تخصصی دز کلینیک کاردرمانی در جهت بهبود مهارت های حرکتی بیمار و حفظ حداکثر استقلال فرد ارائه می گردند.
تمرینات کاردرمانی مؤثر برای تقویت عضلات در منزل
بسیاری از والدین یا مراقبین می‌پرسند که آیا می‌توان تمرینات کاردرمانی را در منزل انجام داد؟ پاسخ این است که بله، البته به شرطی که تمرین‌ها زیر نظر متخصص طراحی شده باشند. تمریناتی مانند بالا بردن پاها در حالت خوابیده، فشردن توپ نرم با دست، نشستن و برخاستن از صندلی، یا بالا بردن دست‌ها با وزنه‌های سبک، از جمله تمرینات ساده اما مؤثر هستند.
دکتر صابر توصیه میکند که هر تمرین باید با توجه به توان جسمی فرد، سن، و هدف درمانی مشخص شود. ایشان اضافه می‌کنند که انجام نادرست یا بیش از حد تمرینات می‌تواند باعث آسیب عضلانی شود. بنابراین مهم است که خانواده‌ها برنامه تمرینی را به صورت مکتوب از کاردرمانگر دریافت کرده و طبق زمان‌بندی مشخص تمرین کنند. همچنین ترکیب تمرین با فعالیت‌های روزمره مانند کمک به چیدن سفره یا برداشتن اشیای سبک می‌تواند باعث تقویت عملکرد عضلات به‌صورت کاربردی شود.
سوالات متداول:
1-چه کسانی به کاردرمانی برای تقویت عضلات نیاز دارند؟
افرادی که به علت بیماریهای عصبی مانند سکته مغزی، اماس، فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی دچار ضعف عضلانی هستند، همچنین کودکان با تاخیر رشدی، سالمندان و حتی کسانی که بهدنبال توانبخشی پس از آسیب هستند، میتوانند از کاردرمانی برای تقویت عضلات بهرهمند شوند.
2-آیا کاردرمانی برای سالمندان با ضعف عضلانی مؤثر است؟
بله، تمرینات کاردرمانی در سالمندان باعث بهبود تعادل، قدرت عضلات، پیشگیری از زمین خوردن و حفظ استقلال حرکتی آن‌ها میشود. تمرینات باید متناسب با وضعیت جسمی سالمند طراحی شوند تا ایمن و مؤثر باشند.